Zielony dach na CH Arkadia

Dach zielony na centrum handlowym Arkadia w Warszawie należy nie tylko do największych, ale także najciekawszych założeń tego typu w Polsce. Rozłożony na niemal 2,5-hektarowej połaci jest bodaj pierwszym w tej skali systemowym rozwiązaniem ekstensywnym w układzie jednowarstwowym. Rozwiązania takie stosowane są powszechnie na całym świecie, stanowiąc kompromis pomiędzy kosztami a wartością przyrodniczą, estetyczną i techniczną zieleni na dachach.

Podłoże to jest w stanie zgromadzić ok. 35 l wody na jeden metr kwadratowy przy grubości 10 cm. Gospodarkę wodną dodatkowo zapewniają same rośliny, kiedy już osiągną odpowiednią fazę rozwoju. W ten sposób spełniane jest najważniejsze zadanie zielonego dachu: spowalnianie spływu wód opadowych z dachu centrum handlowego, dzięki czemu odciążona jest kanalizacja burzowa. Podłoże ma również poprawić izolacyjność cieplną budynku, szczególnie w okresie letnim.

Substrat na dach dostarczany był w workach i transportowany na wysokość 25 m żurawiem samochodowym. Problemem było rozłożenie dużej ilości substratu na powierzchni przeznaczonej pod zazielenienie. Dach zielony realizowany był w końcowej fazie budowy, kiedy dostęp dla dźwigu możliwy był tylko w niektórych miejscach przy krawędzi dachu. Aby pokryć substratem ponad 23 tys. m2 dachu, trzeba było rozwieźć go taczkami. Ponieważ pod papą znajduje się dość miękka warstwa wełny mineralnej, to aby nie dopuścić do przebicia lub przerwania izolacji, konieczne było wykonanie wielu dróg transportowych z płyt OSB.

Substrat sypany był pomiędzy deskami o szerokości 12 cm, które służyły za szablon do uzyskania równej warstwy o stałej miąższości.

Roślinność
Ze względu na bardzo duży obszar jako metodę zazielenienia wybrano równolegle sadzenie ukorzenionych sadzonek oraz wysiew fragmentów pędów bylin. Po wysianiu pędy delikatnie przegrabiono, aby zapobiec ich wywiewaniu. Metoda ta przynosi jednak rezultat stosunkowo długo odłożony w czasie i jej skuteczność jest silnie uzależniona od warunków atmosferycznych. Dlatego dla przyspieszenia efektu estetycznego wybrane fragmenty powierzchni dachu obsadzane były roślinami w formie ukorzenionych sadzonek, które są widoczne od razu po posadzeniu i szybciej rosną w początkowej fazie.

Inwestor zdecydował się wyposażyć dach w automatyczny system zraszający, który miał zapewnić szybsze korzenienie się wysiewanych rozchodników. Obsadzenie całego dachu ukorzenionymi sadzonkami trwałoby dłużej i kosztowałoby znacznie więcej niż wysiew plus montaż instalacji.

Sadzenie i wysiew roślin odbywały się w trzech okresach. Pierwszy z nich rozpoczął się w październiku i trwał do listopada 2004 roku, w miarę postępu robót związanych z izolowaniem dachu i montażem urządzeń klimatyzacyjnych, instalacji odgromowej itp. urządzeń. W czerwcu 2005 roku nastąpiło pierwsze, a w okresie od września do listopada trwało drugie uzupełnianie roślin. Następne uzupełnienia były przeprowadzane w miarę potrzeb aż do jesieni 2007 roku. Z założenia, zgodnie z zastosowaną technologią, konieczne było uzupełnianie roślin aż do osiągnięcia stanu 100% pokrycia roślinami powierzchni podłoża.

Podczas pierwszego obsadzania/wysiewu roślin wysiano łącznie 1300 kg fragmentów pędów rozchodników oraz ponad 50 tysięcy sztuk ukorzenionych sadzonek. W czasie pierwszego uzupełniania roślin wysiano około 900 kg fragmentów pędów oraz wysadzono 19 tysięcy sztuk sadzonek. W drugim uzupełnianiu posadzono ponad 80 tysięcy sztuk sadzonek oraz wysiano około 300 kg fragmentów pędów rozchodników.

Dobór roślinności na dachu Arkadii odwzorowuje zbiorowiska roślinne występujące w naturze na granicy klimatu arktycznego i borealnego (tundra) oraz na terenach ubogich gleb mineralnych na półpustyniach lub na wysokogórskich halach. Jest to tak zwana murawa rozchodnikowa (jedenaście gatunków i odmian rozchodników) z domieszką innych, odpornych na surowe warunki pogodowe gatunków.

Zastosowany zestaw roślin jest dopasowany wymaganiami do warunków, jakie panują na dachu. Rośliny te cechują:

Wszystkie te rośliny osiągają wielkość kilku – kilkunastu centymetrów i docelowo tworzą gęstą murawę. Nowe pędy ukorzenionych roślinek od razu zaczynają płożyć się po powierzchni podłoża i zakorzeniać w nim, jednak powodzenie wysiewu roślin jest silnie uzależnione od pogody. Z tej przyczyny w pierwszym sezonie po wykonaniu obsiewu dachu były jeszcze mało widoczne. Ze względu na późną porę prowadzenia prac i wczesne nadejście zimy pierwszy jesienny wysiew dał rezultat w bardzo ograniczonym zakresie, ponieważ ukorzenianie się i wzrost większości roślin zachodzi tylko w temperaturze powyżej 10°C. Dużo lepszy efekt dał powtórny wiosenny wysiew. Pomimo tego i tak konieczny był wysiew uzupełniający. Planowany stan pokrycia roślinami powierzchni dachu zgodnie z założeniami technologii osiągnięty został jesienią 2007 roku.

Pielęgnacja dachu
Od wiosny 2005 roku trwała systematyczna pielęgnacja zieleni na dachu Arkadii. Wizyty serwisu odbywały się średnio dwa razy w tygodniu. W ramach pielęgnacji przeprowadzane było nawożenie roślin, usuwanie chwastów, usuwanie przyniesionych przez wiatr śmieci, kontrola systemu nawadniającego.

Dużym problemem były liczne awarie i przecieki izolacji w pierwszym roku eksploatacji. Cały dach Arkadii podzielony jest na mniejsze pola przez dylatacje. Firma wykonująca hydroizolację mogła znaleźć miejsca przecieków tylko po zdjęciu warstwy substratu z zakorzenionymi już roślinami z całego pola ograniczonego dylatacjami. Około 25% powierzchni dachu w pierwszym roku było więc wykonywane niemal od nowa.

Bardzo uciążliwe były też ptaki, zwłaszcza gawrony, które całymi stadami przylatywały paść się na dachu, powodując czasami totalną destrukcję młodej roślinności. Zdarzało się, że wszystkie rośliny posadzone poprzedniego dnia były znajdowane następnego ranka zniszczone i wyrwane z substratu.

Instalacja nawadniająca, która pracowała w pierwszym i w drugim roku eksploatacji dachu w celu przyspieszenia wzrostu roślin, powodowała też obfity rozwój chwastów. Usuwano szczególnie dużo siewek klonu jesionolistnego, brzozy oraz topoli. Intensywnie rozwijały się także trawy z gatunków występujących na warszawskich trawnikach. Ze względu na rozbudowany system korzeniowy były one szczególnie trudne do usunięcia – usuwając pojedynczą kępę trawy nieraz odspajało się kilka kilogramów substratu.

Rozwój roślin uzależniony był od lokalizacji. Z uwagi na złożony charakter dachu został on podzielony na 10 fragmentów obsadzanych poszczególnymi gatunkami roślin w różnych proporcjach. Miejsca osłonięte przez wyższe kondygnacje budynku oraz przez zabudowy korytarzy ewakuacyjnych dawały korzystniejsze warunki do rozwoju niż powierzchnie odsłonięte i narażone na silne wiatry oraz przeciągi i ekspozycję słoneczną. Dużym problemem było też oddziaływanie urządzeń technicznych, którymi „usiany” jest cały dach Arkadii. Wiele z nich to wielkie klimatyzatory lub inne urządzenia wentylacyjne, które powodowały silny, wysuszający ruch powietrza, hamujący wszelką wegetację w ich sąsiedztwie. Najsłabszy rozwój roślinności obserwowaliśmy na powierzchniach w pobliżu narożników dachu – ze względu na najtrudniejsze warunki mikroklimatyczne.

Wykonawcą warstwy wegetacyjnej dachu zielonego na CH Arkadia była Pracownia Sztuki Ogrodowej S.C. Agnieszka Duc, Mariusz Pasek.

Tekst i zdjęcia: Mariusz Pasek

Artykuł ukazał się w e-kwartalniku
 „Dachy Zielone” 2/2010,
www.dachyzielone.info
Pelna wersja artykułu znajduje się także na www.dachyplaskie.info.pl