Zielone dachy - błędy w projektowaniu i wykonaniu

Wbrew opiniom wygłaszanym przez domorosłych fachowców, odpowiednio zaprojektowany i wykonany zgodnie z zaleceniami zielony dach nigdy nie przecieka. A nawet gdyby użyć takiej terminologii, to właśnie taką funkcję spełnia, zatrzymując jak najwięcej wody, odsączając jej nadmiar, drenując i odprowadzając do odpływu.

Skutki niewłaściwego odprowadzenia wody (zob. także zdjęcie powyżej)

Prawidłowo wykonany zielony dach jest rozwiązaniem o wiele trwalszym od dachów standardowych. Hydroizolacja, która znajduje się pod wszystkimi warstwami zielonego dachu jest doskonale zabezpieczona przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz nie jest narażona na działanie skrajnych warunków atmosferycznych. Chroniona przed upałami, mrozem czy uszkodzeniami mechanicznymi potrafi przetrwać nie tylko okres rękojmi i gwarancji, ale dziesiątki lat w stanie niepogorszonym.

Znając zagrożenia wynikające z nieprawidłowego projektu lub wykonania oraz przestrzegając określonych reguł unikniemy wielu kłopotów. Naprawa źle zaprojektowanego lub wadliwie wykonanego dachu jest bardzo kosztowna. Wyobraźmy sobie demontaż wadliwego dachu w celu zlokalizowania usterki. Naprawa najczęściej jest znacznie droższa od dachu wykonanego w najlepszej technologii, nawet jeśli do jego wykonania używamy materiałów z „górnej półki”. Uczmy się na błędach innych i przyjmijmy za główną zasadę, że na najtańsze rozwiązania po prostu nas nie stać.

Najczęstsze błędy
Do najczęściej popełnianych błędów na etapie projektowania i wykonawstwa należą:

Niedopuszczalne obciążenie stropu
Jednym z podstawowych błędów popełnianych na etapie projektowania jest zaniechanie obliczeń, jaki ciężar powinien przenosić strop. W zależności od projektu zieleni, która ma się na nim znajdować, zazwyczaj powinien on przenosić obciążenia od 100 do 1000 kg/m2. W celu uniknięcia przykrych niespodzianek prace takie powinny być zlecone konstruktorom budowlanym, którzy we współpracy z architektem obliczą odpowiednie parametry obciążeniowe. W swoich obliczeniach uwzględnią oni ciężar wszystkich warstw systemowych, substratu w stanie maksymalnego nasączenia, ciężar roślin oraz opadów atmosferycznych.

Ze względu na brak wody część zielonego dachu obumarła

Częstym błędem jest zakładanie ogrodów na już istniejących dachach, bez upewnienia się co do jego wytrzymałości. A założenie na takim dachu uprawy intensywnej, często osiągającej ciężar ponad 800 kg/m², może doprowadzić do katastrofy budowlanej.

Nieodpowiednia hydroizolacja
Kolejnym poważnym błędem, bardzo często popełnianym przez projektantów oraz wykonawców jest zaprojektowanie oraz późniejsze zastosowanie nieodpowiedniej hydroizolacji. Do budowy zielonych dachów należy stosować hydroizolację najwyższej jakości, a ponadto powinna ona posiadać właściwości przeciwkorzenne. Jeśli takich właściwości nie posiada, to należy zastosować specjalistyczną folią przeciwkorzenną.

Skutki zastosowania nieodpowiedniego substratu

W Polsce brak jest jednak uznanych instytucji badających przeciwkorzenność materiałów. Możemy skorzystać z doniesień niemieckiego instytutu FLL (Forschungsgesellschaft Landschaftsentwicklung Landschaftsbau, Towarzystwo Badawcze  Rozwoju Krajobrazu), który bada przeciwkorzenność materiałów i wydaje na tę okoliczność stosowne certyfikaty.

Wadliwy system odprowadzania wody
Prawidłowa gospodarka wodna na zielonym dachu opiera się na dwóch podstawowych regułach: maksymalne magazynowanie wód opadowych, które później są wykorzystywane przez rosnące na dachu rośliny oraz sprawne odprowadzenie nadmiaru wody. Dużą część wody potrafi zmagazynować substrat, w którym rosną rośliny natomiast jej nadmiar powinien mieć możliwość sprawnego przepływu do warstwy drenażowo-akumulującej. Dopiero nadmiar wody który to nie zostanie zmagazynowany przez warstwę drenażowo akumulującą jest odprowadzony do odpływów. Na tym polu spotykamy wiele poważnych błędów:

Skutki braku zabezpieczeń przed osuwaniem

Źle dobrany substrat glebowy
Zastosowanie nieodpowiedniego substratu może skutkować zamieraniem roślin. Zbyt bogaty w składniki organiczne substrat zastosowany do nasadzeń ekstensywnych daje możliwość szybkiego i bujnego rozwoju chwastów a nie roślinności ekstensywnej takiej jak np. rozchodniki. Substrat z dużą domieszką części gliniastych i ilastych, a z małą zawartością części mineralnych, nie charakteryzuje się dobrą przepuszczalnością wodną. Ponadto części ilaste i gliniaste osadzają na włókninie filtrującej zmniejszając jej wodoprzepuszczalność. Jeśli dodamy do tego źle wykonane opaski żwirowe, przez które wielu wykonawców rozumie niepłukaną pospółkę gliniastą, to od poważnych problemów jesteśmy tylko o jeden krok. Spiętrzenie wody ponad bezpieczny poziom nie tylko zniszczy posadzone rośliny, ale może również spowodować ujście wody w miejscu, na którym nam najmniej zależy, np. wywietrznikami zamontowanymi na dachu.

Niewłaściwy dobór roślin
Poważnym błędem obserwowanym na zielonych dachach jest „radosna twórczość” osób nieznających wymagań roślin i stosowanie takich, które na dachu nigdy nie będą miały możliwości prawidłowego rozwoju. Dobór odpowiednich gatunków i odmian jest kluczową sprawą dla osiągnięcia dobrego efektu.

Tu także dachu nie zabezpieczono przed osuwaniem

Zastosowanie roślin o znacznych wymaganiach siedliskowych narazi nas na bardzo duże nakłady na specjalistyczną pielęgnację a w przypadku jej braku na wypadnięcie roślin i wymianę na nowe.

Chcąc uniknąć kosztownej i czasochłonnej pielęgnacji wiele osób zainteresowanych zielonym dachem projektuje trawnik myśląc, że nie wymaga on ani wysokich nakładów kosztów, ani zbytniej dbałości. Nic bardziej błędnego – trawnik jest uprawą intensywną i bardzo wymagającą pod każdym względem. Może zagadka tkwi w dość małych nakładach ponoszonych na wykonanie takiego trawnika? W doborze odpowiedniej roślinności należy zdać się na fachowców, podjąć współpracę z tymi architektami krajobrazu, którzy mają duże doświadczenie w realizacjach zieleni na dachach.

Brak stabilizacji drzew i krzewów
Silny wiatr potrafi wyrwać z korzeniami drzewo rosnące w naturalnym gruncie.

Dach jest miejscem szczególnie narażonym na działanie siły ssącej wiatru. Podstawowym błędem w zabezpieczeniu dużych roślin jest właśnie jego całkowity brak. Drzewa i krzewy sadzone na dachu powinny być solidnie przymocowane. Dobrym rozwiązaniem jest przygotowanie odpowiednich kratownic, do których mocuje się bryłę korzeniową drzewa. Do polecanych rozwiązań należy też zastosowanie drenażu, na którym można wylewać elementy betonowe, traktując go jako szalunek tracony. Mocowanie drzew i krzewów może się wówczas odbywać do zamocowanych kotew lub do kratownicy wykonanej z prętów zbrojeniowych, a ułożonej na warstwie drenującej. Najlepsze efekty uzyskuje się stosując odpowiednie pasy wykonane z tworzywa sztucznego i zaopatrzone w naciągacz. Są dostępne odpowiednie rozwiązania systemowe do mocowania brył drzew.

Dyfuzyjne zamknięcie termoizolacji
Problem ten dotyczy dachów odwróconych, w których ocieplenie jest układane na hydroizolacji. Zamknięcie termoizolacji pomiędzy dwoma nieprzepuszczalnymi warstwami jest typowym błędem, który można spotkać nie tylko na etapie wykonawstwa, ale również w projektach budowlanych. W przypadku wykonywania dachu odwróconego prace powinny być skoordynowane z ogrodnikami, którzy w wielu przypadkach muszą zastosować folię przeciwkorzenną. Ułożenie takiej folii na warstwie ocieplenia zamyka je pomiędzy dwoma nieprzepuszczalnymi warstwami. Na dodatek przez nieszczelną warstwę (folia przeciwkorzenna często układana jest na zakład) do termoizolacji cały czas napływa nowa woda. Nie mając możliwości odparowania, utrzymuje ją w stanie permanentnej wilgoci, co pogarsza właściwości izolacyjne oraz może prowadzić do uszkodzeń mrozowych. Dobrym rozwiązaniem tego problemu jest stosowanie hydroizolacji przeciwkorzennej lub folii przeciwkorzennej pod warstwą ocieplenia oraz przykrycie ocieplenia systemową folią dyfuzyjną (taką, która pozwala odparować wodzie w górę układu zielonego dachu, a nie przepuszcza jej w dół).

Stosowanie materiałów niezgodnie z ich przeznaczeniem
Do nagminnych praktyk należy stosowanie materiałów „tańszych i podobnych” w celu obniżenia kosztów wykonania zielonego dachu. Produkty do budowy zielonych dachów powinny być szczegółowo opisane przez producenta, z dokładnym podaniem ich przeznaczenia oraz warunków, w jakich mogą być stosowane.

Hydroizolacja nie posiadająca właściwości przeciwkorzennych po kilku latach od zastosowania

Zastosowanie tańszych materiałów, które tylko z wyglądu są podobne do wymienionych w projekcie, może się okazać rozwiązaniem droższym.

Jako przykład podam nagminne stosowanie jako drenażu folii kubełkowej, która zgodnie z opisem powinna być stosowana tylko do odwodnienia pionowego, np. fundamentów.

Użycie takiego „drenażu” pod zieleń intensywną skutkuje jego zniszczeniem przez zgniecenie i tym samym pozbawienie dachu funkcji drenującej. Z podobnym przypadkiem można się spotkać w układach dostosowanych do poruszania się pojazdów samochodowych. Zastosowanie drenażu zbyt słabego, nieprzeznaczonego do tego celu, powoduje jego kompresję. W zależności od intensywności użytkowania dachu, wcześniej czy później dochodzi do uszkodzeń i niezbędna staje się naprawa całego układu.

Brak zabezpieczeń przed osuwaniem się na dachu skośnym
Dach skośny wymaga od projektanta i wykonawcy zastosowania specjalnych zabezpieczeń, zapobiegających osuwaniu się warstw zielonego dachu. Brak takich zabezpieczeń jest bardzo poważnym błędem. Doskonałym rozwiązaniem problemu jest zastosowanie, dostępnych również na naszym rynku, rozwiązań systemowych polecanych do zastosowania tylko przy dachach skośnych. Rozwiązania takie pozwalają na bezpieczne zakładanie zieleni na dachach o spadku nawet do 40 stopni.

Niewłaściwa pielęgnacja roślin
Dobrze wykonany zielony dach nie będzie dobrze wyglądał bez właściwej pielęgnacji.

Znajomość poszczególnych gatunków roślin i dostosowanie do nich właściwej pielęgnacji jest w tym przypadku koniecznością. Całkowite zaniechanie pielęgnacji może spowodować zamieranie roślin i zniszczenie ogrodu.

Niewykorzystanie dodatkowych możliwości
Przy okazji modernizacji starego dachu istnieje doskonała okazja do poprawienia jego termoizolacyjności. Dostępne są rozwiązania pozwalające na założeniu zielonego dachu, w którym elementy drenujące pełnią również funkcje docieplenia.

Należy też pamiętać, że warstwa termoizolacji stanowi element zielonego dachu odwróconego. Wiele dachów posiada złożone wymagania techniczne, mogąc jednocześnie spełniać funkcje użytkowe. Na etapie projektowania można przewidzieć wykonanie wielu elementów, których po zbudowaniu dachu nie da się wprowadzić bez poważnych przeróbek. Można tu zaliczyć np. ułożenie nawierzchni do ruchu pieszego, zbudowanie tarasów, piaskownicy, zbiornika wodnego, zamontowanie ławek i innych elementów małej architektury. Nowoczesne rozwiązania pozwalają na wylewanie betonu na specjalistycznych drenażach, traktując je jako szalunek tracony. Dobrze jest tez wcześniej przewidzieć i zamontować np. oświetlenie czy instalację nawadniającą.

Tylko na etapie budowy można zainstalować wiele urządzeń bez ingerencji w wykonany już układ.

Podsumowanie
Stosując sprawdzone rozwiązania można uniknąć wielu błędów. Niektóre firmy oferujące specjalistyczne produkty oraz zajmujące się projektowaniem i budową zielonych dachów dysponują odpowiednią wiedzą i doświadczeniem, służąc jednocześnie pomocą w doborze odpowiednich systemów. Warto skorzystać z pomocy doradców technicznych, którzy dysponując odpowiednią wiedzą podpowiedzą, jak taki dach zaprojektować, jakie zastosować materiały i jak go prawidłowo wykonać. 

Jakub Stanowski
www.pleneria.pl

Wszystkie zdjęcia pochodzą z archiwum
firmy ZinCo GmbH i są jej własnością