Usterki dachu krytego papą

b)

c)

Rys. 1. Połać dachowa: a), b), c) przykłady uszkodzeń trzonów kominowych wyprowadzonych ponad połać dachową  

Wstęp
Błędy projektowe oraz wykonawcze mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo konstrukcji i bezpieczeństwo użytkowania budynków. Jednak sposób eksploatacji tych budynków jako całości lub ich fragmentów może również w znacznym stopniu spowodować pogorszenie ich stanu technicznego. Decydujący wpływ ma tutaj brak regularnie prowadzonych remontów okresowych, jak również bardzo często spotykany brak remontu kapitalnego budynku. Z drugiej strony prowadzenie prac remontowych z pominięciem zasad wiedzy technicznej, często bez opracowanej dokumentacji oraz przy zastosowaniu niewłaściwych rozwiązań materiałowo–technologicznych również przyczynia się do obniżenia sprawności technicznej budynków [1–2]. Celem artykułu jest przedstawienie wpływu braku bieżącej konserwacji oraz niewłaściwie przeprowadzonego remontu kapitalnego dachu na jego stan techniczny. W artykule przedstawiono proponowany sposób usunięcia występujących usterek dachu drewnianego.

Dane ogólne
Dach drewniany o konstrukcji krokwiowo–płatwiowej, z mansardą od strony elewacji frontowej oraz z dachem płaskim od strony podwórza stanowi przekrycie 2-kondygnacyjnego budynku mieszkalnego z poddaszem użytkowym. Osiowy rozstaw krokwi wynosił 90 cm, płatwie o wymiarach w przekroju poprzecznym 12 × 16 cm, podparte były słupkami drewnianymi 12 × 12 cm, rozstawionymi w odległościach od 300 do 450 cm. Ołacenie połaci dachowej stanowiły deski obrzynane (stykowane) o grubości 2 cm.

Właściciel budynku nie posiadał archiwalnej dokumentacji projektowej, nie dysponował również aktualną inwentaryzacją architektoniczno–budowlaną. Dla budynku prowadzona była Książka Obiektu Budowlanego, w której znajdowały się wpisy potwierdzające wykonywanie w latach minionych okresowych Kontroli stanu technicznego obiektu budowlanego, zarówno w zakresie tzw. przeglądów rocznych, jak też przeglądów 5-letnich. Zalecenia wykonanych przeglądów nie wskazywały jednak na pilną konieczność przeprowadzenia kompleksowych prac remontowych w obszarze dachu, mówiąc jedynie o konieczności doraźnej naprawy pokrycia papowego.

Uwzględniając powyższe zalecenia przeprowadzono remont dachu polegający na ułożeniu nowej warstwy papy termozgrzewalnej na istniejącym pokryciu papowym oraz częściowej wymianie obróbek blacharskich. Roboty budowlane prowadzone były bez wcześniejszego opracowania dokumentacji remontowej, nawet uproszczonej, a po ich zakończeniu wykonawca nie sporządził dokumentacji powykonawczej. Zakres prac remontowych połaci dachowej został zaproponowany przez wykonawcę; właściciel budynku zaakceptował go na zasadzie tzw. dobrej wiary jako zgodny z zasadami wiedzy technicznej (łac. bona fides, art. 7 kodeksu cywilnego).

a)

b)

Rys. 2. Wykonane zabezpieczenie fragmentu muru na granicy parceli pomiędzy trzonami kominowymi: a) widok, b) szczegół w zbliżeniu  

Opis usterek
W trakcie tzw. rocznego przeglądu budynku (Kontrola stanu technicznego obiektu budowlanego), przeprowadzonego przez innego niż dotychczas inżyniera, stwierdzono rozległe uszkodzenia pokrycia papowego: pofalowanie, brak przylegania do podłoża oraz brak pełnego przetopu w miejscach łączenia arkuszy papy. Widoczny był brak równoległości i równości ułożenia pasów pokrycia papowego. Trzony kominowe w części wyprowadzonej ponad połać dachową były spękane, występowały ubytki fragmentów cegieł (rys. 1 oraz rys. 2). Opierzenia attyk wykazywały ślady korozji powierzchniowej. Wykonane w ramach prac remontowych obróbki blacharskie zrealizowane zostały niestarannie, w wielu miejscach listwy dociskowe nie przylegały do powierzchni murów attyk oraz trzonów kominowych (rys. 3a, b, c). Wokół trzonów kominowych nie wykonano nowych obróbek blacharskich, a na uszkodzone stare obróbki wywinięta została papa, która po krótkim okresie eksploatacji odspoiła się od podłoża (rys. 3d). Nowe pokrycie z papy termozgrzewalnej ułożone zostało na warstwach starej papy, bez jej wcześniejszego demontażu. W obszarze kosza połaci dachowej widoczny był brak ciągłości pokrycia papowego (rys. 4), wzdłuż styku arkuszy papy widoczne były wykonane próby jego uszczelnienia przy pomocy mas bitumicznych. Betonowe elementy ozdobne usytuowane na attykach posiadały liczne ślady uszkodzeń mechanicznych, stwierdzono korbonatyzację betonu w strefie przypowierzchniowej (rys. 5).

a)

b)

c)

d)
Rys. 3. Zrealizowane opierzenia: a) muru wzdłuż granicy parceli, b), c) attyk, d) trzonu kominowego

Analiza stanu technicznego
Analiza stanu technicznego drewnianej więźby dachowej przeprowadzona została z uwzględnieniem wyników pomiarów wilgotności wybranych elementów więźby. Stwierdzono, że wilgotność masowa Um [%] pomierzonych elementów waha się od 8,2% do 10,1% co wskazuje, że elementy drewniane znajdowały się w stanie powietrzno-suchym.

W widoku od spodu (od strony pomieszczenia strychu) nie stwierdzono uszkodzeń w postaci śladów rozległego zawilgocenia oraz śladów żerowania larw i owadów. Przeprowadzone sprawdzające obliczenia statyczno–wytrzymałościowe wykazały spełnienie wymagań warunków normowych Stanu Granicznego Nośności (SGN) oraz Stanu Granicznego Użytkowania (SGU) w elementach drewnianych jakimi są krokwie, płatew pośrednia oraz deski łatowania.

Realizacja wymiany pokrycia papowego w okresie minionym bez przeprowadzenia kompleksowej rewitalizacji (remontu): a) trzonów kominowych w części wyprowadzonej ponad połać dachową, b) drewnianej obudowy gzymsu, c) attyk oraz d) betonowych elementów ozdobnych było rozwiązaniem niepoprawnym.

Zrealizowane roboty dekarskie przeprowadzone zostały z pominięciem zasad wiedzy technicznej: nowowykonane pokrycie papowe wraz z obróbkami i opierzeniami charakteryzowało się brakiem przylegania do podłoża, brakiem równości powierzchni papy (tzw. sfalowaniami), brakiem przylegania do attyk i trzonów kominowych oraz niewłaściwym i niestarannym ułożeniem arkuszy papy. Szczególnie niepoprawny był brak ciągłości pokrycia papowego w koszu połaci dachowej znajdującym się na dachu od strony podwórza. Wykonane lokalnie blaszane obróbki i opierzenia blacharskie nie przylegały szczelnie do podłoża.


Rys. 4. Ułożone pokrycie papowe w obszarze kosza połaci dachowej (pojedyncza warstwa papy termozgrzewalnej): brak ciągłości warstwy nowoułożonej warstwy papy

Rozwiązanie projektowe usunięcia usterek
Uwzględniając stan techniczny dachu zaproponowano następujący zakres prac remontowych:

• rozebranie istniejących spękanych trzonów kominowych do poziomu połaci dachowej, a następnie ich odtworzenie (przemurowanie) z zastosowaniem betonowej czapy z kapinosem wykonanej na warstwie izolacji przeciwwilgociowej z papy termozgrzewalnej. Płaszczyzny boczne trzonów kominowych w części wyprowadzonej ponad połać dachową należy zabezpieczyć wyprawą z tynku cementowo–wapiennego oraz pokryć ochronną powłoką malarską z silikonowej farby elewacyjnej,
• przed przystąpieniem do prac związanych z przebudową trzonów kominowych wykonanie szczegółowej inwentaryzacji przewodów kominowych oraz określenie sposób ich aktualnego oraz docelowego wykorzystania. W ramach tzw. ekspertyzy kominiarskiej należało określić siłę ciągu oraz krotność wymiany powietrza dla każdego z przewodów,
• wyposażenie przewodów wentylacji grawitacyjnej we wsady aluminiowe (w celu uniknięcia powstawania tzw. przedmuchów pomiędzy poszczególnymi przewodami),
• uwzględnienie podczas przebudowy trzonów kominowych zaleceń zamieszczonych w następujących dokumentach:
  • rozporządzeniu ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie wraz z późniejszymi zmianami,
  • PN-83/B-03430 Wentylacja w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej. Wymagania wraz ze zmianą, określone w normie PN-83/B-03430/ Az3:2000,
  • PN-78/B-03421 Wentylacja i klimatyzacja. Parametry obliczeniowe powietrza wewnętrznego w pomieszczeniach przeznaczonych do stałego przebywania ludzi,
  • PN-89/B-10425 Przewody dymowe, spalinowe i wentylacyjne murowane z cegły. Wymagania techniczne i badania przy odbiorze.
• dostosowanie wysokości wyprowadzenia trzonów kominowych ponad połać dachową z uwagi na sąsiednią zabudowę do zaleceń zamieszczonych w ogólnodostępnej literaturze technicznej lub ewentualne zastosowanie obrotowych nasad kominowych (tzw. turbowentów) do wszystkich rodzajów przewodów (wentylacyjnych, spalinowych jak również dymowych),
• zdemontowanie istniejących opierzeń attyk, usunięcie odparzonego tynku, wykonanie ewentualnego lokalnego przemurowania ścian wyprowadzonych ponad połać dachową, w miejscach usuniętego tynku odtworzenie wyprawy z zastosowaniem tynku cementowo–wapiennego, który od strony połaci dachowej mury należy zabezpieczyć ochronnymi powłokami malarskimi jak w przypadku trzonów kominowych wyprowadzonych ponad połać dachową,
• rewitalizacja istniejących betonowych elementów ozdobnych rozmieszczonych wzdłuż attyk zgodnie z szczegółowymi wytycznymi miejskiego konserwatora zabytków. Należało rozważyć możliwość ich demontażu i odtworzenia z innych materiałów z zachowaniem wyglądu bryły zewnętrznej lub alternatywnie naprawę faktury zewnętrznej, np. poprzez wykonanie wyprawy szpachlarskiej z drobnoziarnistych mas naprawczych typu PCC,
• demontaż istniejącego pokrycia mansard od strony elewacji frontowej, demontaż opierzenia oraz drewnianej obudowy gzymsu od strony elewacji frontowej oraz od strony podwórza,
• odtworzenie pokrycia mansard zgodnie ze szczegółowymi wytycznymi miejskiego konserwatora zabytków. Podczas prac związanych z modernizacją pokrycia mansard szczególną uwagę należy zwrócić na konieczność wykonania izolacji wiatroszczelnej w przypadku odtworzenia pokrycia z materiałów typu dachówka, blacha itp.,
• odtworzenie drewnianej obudowy gzymsu z zastosowaniem impregnowanego ciśnieniowo drewna klasy C24,
• demontaż istniejącego pokrycia dachowego w obszarze głównej połaci dachowej wraz z lokalną wymianą łacenia połaci dachowej w przypadku stwierdzenia podczas prac remontowych występowania lokalnego uszkodzenia elementów drewnianych korozją biologiczną,
• odtworzenie opierzenia attyk, gzymsu oraz obróbek blacharskich trzonów kominowych, stosując pokrycie z blachy według szczegółowych wytycznych miejskiego konserwatora zabytków,
• wykonanie nowego pokrycia papowego na połaci dachowej stosując następujący układ warstw:
  • papa podkładowa mocowana mechanicznie do podłoża desek drewnianych,
  • papa podkładowa na welonie szklanym modyfikowana SBS-em,
  • papa wierzchniego krycia na welonie poliestrowym modyfikowana SBS-em,
• podczas realizacji pokrycia papowego należy zwrócić szczególną uwagę na konieczność wykonania odbojów do odprowadzania wody opadowej przed trzonami kominowymi i attykami,
• montaż niskonapięciowych urządzeń grzewczych (grzałek) w rynnach i rurach spustowych w celu zabezpieczenia przed tworzeniem się korków lodowych w okresie obniżonych temperatur.

Rys. 5. Elementy ozdobne dachu: uszkodzenia mechaniczne nie zostały usunięte, strefa przypowierzchniowa betonu jest skarbonatyzowana

Wnioski
Bezpośrednimi przyczynami stanu technicznego dachu, który ocenić można jako wysoce niezadowalający, były:

• przyjęte rozwiązania techniczne zastosowane podczas realizacji budynku,
• wiek budynku i długotrwały okres jego eksploatacji,
• brak regularnie wykonywanych remontów okresowych,
• brak remontu kapitalnego budynku,
• przeprowadzenie w okresie minionym remontu dachu z pominięciem zasad wiedzy technicznej, w szczególności bez opracowania szczegółowej dokumentacji remontowej,

Zrealizowane w okresie minionym prace dekarskie polegające na ułożeniu dodatkowej warstwy papy termozgrzewalnej oraz lokalnej wymianie opierzeń i obróbek blacharskich należy uznać za błędne, niezgodne z zasadami wiedzy technicznej,

Do głównych błędów wykonawczych za które odpowiada Wykonawca remontu połaci dachowej w okresie minionym należą:

• rozpoczęcie realizacji robót budowlanych bez wcześniejszego opracowania choćby uproszczonej dokumentacji remontowej,
• całkowity brak inicjatywy w zakresie zaproponowania Właścicielowi budynku rozszerzenia zakresu prac remontowych w celu kompleksowego remontu połaci dachowej,
• brak uwzględnienia konieczności remontu i modernizacji:
  • drewnianej obudowy gzymsu,
  • pokrycia mansardowej części dachu,
  • attyk oraz betonowych elementów ozdobnych,
  • trzonów kominowych w części wyprowadzonej ponad połać dachową,
  • wykonanie jednowarstwowego pokrycia papowego z papy termozgrzewalnej bez wcześniejszego demontażu istniejącego pokrycia papowego, niestaranne i niewłaściwe ułożenie arkuszy papy (w szczególności w obszarze kosza od strony podwórza) oraz wykonanie nieskutecznych obróbek i opierzeń blacharskich.

Literatura
[1] Praca zbiorowa: Trwałość i skuteczność napraw obiektów budowlanych, Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocław, 2007.
[2] Masłowski E., Spiżewska D.: Wzmacnianie konstrukcji budowlanych, Arkady, Warszawa, 2001.
[3] Żenczykowski W.: Budownictwo ogólne, t.2/1, Arkady, Warszawa, 1990 (oraz wznowienia późniejsze)

dr inż. Maciej Niedostatkiewicz
Politechnika Gdańska
Pracownia Projektowo-Inżynierska
Maciej Niedostatkiewicz

mgr inż. Tomasz Majewski
Pracownia Projektowo-Inżynierska
Tomasz Majewski