Błędny zakres prac remontowych przyczyną przecieków

Rys. 1: Widok budynku z tarasami

Wstęp
Błędy projektowe oraz wykonawcze mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo konstrukcji i bezpieczeństwo użytkowania budynków. Dotyczy to nie tylko projektowania i wykonawstwa elementów zaliczanych do podstawowego układu konstrukcyjnego, ale odnosi się również do doboru oraz realizacji warstw wykończeniowych w budynkach, w tym na tarasach [1–2]. Usuwanie usterek tarasów w wielorodzinnych budynkach mieszkalnych powoduje powstawanie znacznych utrudnień eksploatacyjnych, a realizacja prac remontowych na tarasach usytuowanych w poziomie stropodachów powoduje powstawanie dodatkowych uciążliwości, związanych zarówno z problemami transportu materiałów budowlanych, jak również związanych z ilością prac niezbędnych do wykonania – tarasy w poziomie stropodachów charakteryzują się zazwyczaj dużą powierzchnią [3].

Artykuł ma na celu pokazanie wpływu popełnionych błędów projektowych oraz wykonawczych, jak również wpływu prac remontowych, których skumulowanie doprowadziło do powstania rozległych usterek wilgotnościowych w lokalach mieszkalnych usytuowanych poniżej tarasu widokowego.

Dane ogólne
Budynek apartamentowy zrealizowany został w połowie pierwszej dekady XXI wieku w technologii tradycyjnej, udoskonalonej, jako 4-kondygnacyjny, z podziemną halą garażową w obszarze rzutu całego budynku.

Mury zewnętrzne kondygnacji nadziemnych zaprojektowane zostały jako ściany jednorodne udoskonalone z betonu komórkowego. Stropy międzykondygnacyjne oraz część konstrukcyjną stropodachu wykonano z płyt prefabrykowanych typu Filigran.

W poziomie wszystkich kondygnacji (parteru – strop nad piwnicą, I piętra – strop nad parterem, II piętra – strop nad I piętrem oraz III piętra – strop nad II piętrem) zaprojektowano i zrealizowano tarasy widokowe (rys. 1). Największy z tarasów (w poziomie III piętra), poniżej którego występowały usterki wilgotnościowe miał powierzchnię ok. 500 m² (rys. 2).


Rys. 2: Taras widokowy w poziomie stropodachu

Opis usterek
Po przeprowadzeniu prac remontowych warstwę wykończeniową tarasu w poziomie III piętra stanowiła okładzina z płytek mrozoodpornych typu gres, ułożona na systemowych podkładkach z tworzywa sztucznego (rys. 3). Okładzina ułożona była na warstwie nowowykonanej papy termozgrzewalnej, odprowadzenie wody odbywało się poprzez szczeliny pomiędzy płytkami okładziny do istniejącego, wykonanego podczas realizacji budynku zewnętrznego koryta rynnowego (rys. 4).


Rys. 3: Okładzina z płytek mrozoodpornych gres ułożona na podkładkach z tworzywa sztucznego


Rys. 4: Zewnętrzne koryto odwadniające tarasu widokowego w poziomie III piętra

W czasie prac naprawczych wykonano montaż kominków dyfuzyjnych, które miały spowodować odprowadzenie wilgoci ze stropu nad II piętrem (rys. 5). W czasie prac naprawczych nie zdemontowano kamiennych okapników zewnętrznych cokołów rotundy lokalu mieszkalnego w poziomie II piętra, nie wymieniono również ocieplenia cokołów rotundy (rys. 6).


Rys. 5: Kominek dyfuzyjny zamontowany na tarasie widokowym w poziomie III piętra


Rys. 6: Kamienny okapnik zewnętrzny cokołu rotundy lokalu mieszkalnego w poziomie III piętra

Po zakończeniu prac remontowych tarasu nie stwierdzono zmniejszenia intensywności występowania ognisk zwilgocenia (śladów lokalnego rozwoju korozji biologicznej) w lokalach mieszkalnych (apartamentach) w poziomie II piętra (rys. 7).


Rys. 7: Usterki wilgotnościowe w lokalu mieszkalnym w poziomie II piętra (poniżej tarasu widokowego)

Analiza stanu technicznego
Dokumentacja projektowa przewidywała wykonanie warstw w kolejności zbliżonej do układu w tzw. tarasie klasycznym, w którym izolacja przeciwwodna znajduje się powyżej izolacji termicznej – opisany poniżej układ warstw przywołano na podstawie archiwalnej dokumentacji projektowej:

1. gres 1 cm: w dokumentacji projektowej nie określono metody klejenia zewnętrznych płytek okładzinowych – należało zastosować tzw. metodę kombinowaną lub klej samorozlewny. Ponadto w dokumentacji nie opisano sposobu wykonania dylatacji warstwy okładziny z płytek mrozoodpornych,
2. podkład betonowy dylatowany 4,5 cm: w dokumentacji projektowej nie zalecono zastosowania zbrojenia przeciwskurczowego, nie podano szczegółów dotyczących wielkości pól dylatacyjnych oraz kierunku ich wykonania w stosunku do szczelin dylatacyjnych okładziny z płyt mrozoodpornych typu gres (szczeliny dylatacyjne obu warstw powinny się pokrywać) oraz w odniesieniu do krawędzi zewnętrznych tarasu. Ponieważ przyjęty układ warstw był zbliżony do układu w tzw. tarasie klasycznym, warstwa gładzi betonowej powinna zostać wykonana jako porowata na tzw. grubym kruszywie – rozwiązaniem alternatywnym było by wykonanie warstwy dociskowej z różnofrakcyjnego betonu oraz wykonanie w poziomie wierzchu warstwy dociskowej szczelnej izolacji przeciwwodnej podpłytowej z mas powłokowych,
3. 1 × papa zgrzewalna + papa podkładowa: zamieszczone w dokumentacji projektowej zalecenie wykonania izolacji przeciwwodnej właściwej z papy termozgrzewalnej było rozwiązaniem poprawnym, brak było jednak wyraźnego zaznaczenia konieczności zastosowania papy termozgrzewalnej na welonie poliestrowym. W dokumentacji projektowej nie określono przy pomocy symbolu literowo-liczbowego parametrów technicznych papy termozgrzewalnej przewidzianej do wbudowania. Jako warstwę wierzchnią można było zastosować papę termozgrzewalną podkładową – warstwa zabezpieczająca w postaci posypki na wierzchniej stronie papy była w tym przypadku całkowicie zbyteczna. Ponadto w dokumentacji projektowej nie wskazano konieczności zastosowania warstwy poślizgowej, co powinno mieć miejsce ze względu na przyjęte rozwiązania, zbliżone do układu warstw w tzw. tarasie klasycznym. Należy również zauważyć, że w dokumentacji projektowej brakuje też zalecenia konieczności braku zabudowy szczytu tarasu w celu umożliwienia wypływania po warstwie poślizgowej (w przyjętym rozwiązaniu po warstwie izolacji przeciwwodnej właściwej) wody przesiąkającej przez okładzinę z płytek,
4. wylewka betonowa zbrojona 5–9,5 cm: w dokumentacji projektowej nie sprecyzowano rodzaju oraz stopnia zbrojenia warstwy gładzi betonowej, nie określono również parametrów wytrzymałościowych mieszanki betonowej, z której należało wykonać warstwę dociskową. Ponadto w dokumentacji projektowej nie wskazano konieczności wykonania podziału gładzi betonowej przy pomocy szczelin dylatacyjnych,
5. styropian 15 cm: dokumentacja projektowa nie precyzowała parametrów styropianu (polistyrenu ekspandowanego – EPS), który należało zastosować jako materiał termoizolacyjny. Ponadto dokumentacja projektowa nie uwzględniła możliwości wbudowania styroduru (polistyrenu ekstrudowanego – XPS), charakteryzującego się mniejszą nasiąkliwością oraz wyższą wytrzymałością w porównaniu do tradycyjnego styropianu. Praktyka inżynierska wskazuje, że dopuszczalnym rozwiązaniem było by zastosowanie styropianu EPS 200, natomiast rozwiązaniem doskonałym byłoby wbudowanie styroduru. Podejście to jest zgodne z zaleceniami zamieszczonymi w aktualnie obowiązującej normie PN-EN 13163:2004 Wyroby do izolacji cieplnej w budownictwie. Wyroby ze styropianu (EPS) produkowane fabrycznie. Specyfikacja, jak również w normie już nie obwiązującej, jednak bardzo powszechnie stosowanej w praktyce inżynierskiej PN-B-20130:1999 i PN-B-20130/Az1:2001 Wyroby do izolacji cieplnej w budownictwie – płyty styropianowe (PS-E),
6. paroizolacja: w dokumentacji projektowej nie określono w sposób szczegółowy, z jakiego materiału oraz w jakiej technologii należało wykonać paroizolację,
7. strop Filigran 25 cm: w dokumentacji projektowej nie zamieszczono zalecenia wykonania spadku w poziomie wierzchu nadbetonu stropu nad II piętrem. Aktualnie nie zaobserwowano usterek świadczących o występowaniu w płycie stropownej przekroczenia warunków normowych Stanu Granicznego Nośności (SGN) oraz Stanu Granicznego Użytkowania (SGU).

W okresie realizacji budynku taras w poziomie III piętra został wykonany zgodnie z rozwiązaniami zamieszczonymi w dokumentacji projektowej.

Do chwili przeprowadzenia prac naprawczych tarasu przecieki do wnętrza lokali mieszkalnych w poziomie II piętra szczególnie intensywnie występowały w okresie wiosennym – wskazuje to na obecność lokalnych nieszczelności izolacji przeciwwodnej wykonanej na warstwie dociskowej materiału termoizolacyjnego, poprzez którą penetrowała woda opadowa. Gdy temperatura spadała, woda zamarzała, a następnie w okresie wiosennym ulegała roztopieniu, co skutkowało występowaniem intensywnych śladów zawilgoceń na sufitach lokali mieszkalnych (apartamentów).


Rys. 8: Układ warstw tarasu w poziomie III piętra w obszarze zewnętrznego koryta odwadniającego – rozwiązanie zastosowane podczas prac naprawczych tarasu (na podstawie opracowanej dokumentacji remontowej)

Należy podkreślić, że przyjęty zakres prac naprawczych tarasu obejmujący wykonanie nowej warstwy izolacji przeciwwodnej oraz docelowe odtworzenie nawierzchni tarasu z płytek mrozoodpornych typu gres ułożonych na podkładkach z tworzywa sztucznego był skrajnie niepoprawny (rys. 8) – należało tu kompleksowo usunąć wszystkie istniejące warstwy wykończeniowe tarasu (do poziomu wierzchu stropu nad II piętrem: izolacji termicznej, warstw dociskowych z gładzi betonowej oraz izolacji przeciwwodnej właściwej) i odtworzyć je.

W chwili obecnej, po przeprowadzeniu prac naprawczych zawilgocony styropian oraz wilgotne warstwy dociskowe są od góry przykryte szczelną (lub zbliżoną do szczelnej) warstwą nowowykonanego pokrycia papowego. 

Należy zauważyć, że zamontowane kominki dyfuzyjne nie zapewniają osuszenia zawilgoconych warstw wykończeniowych tarasu – zadaniem kominków jest wyrównywanie ciśnień w przegrodzie poziomej, jaką jest stropodach niewentylowany w celu zmniejszenia prężności pary wodnej, nie zaś osuszanie zawilgoconej przegrody. Z formalnego punktu widzenia kominki dyfuzyjne zostały zamontowane poprawnie – na wierzchu płyty stropu nad II piętrem, co potwierdzono w czasie oględzin z zastosowaniem kamery inspekcyjnej (rys. 9). We wszystkich kominkach stwierdzono obecność wilgotnej mazi, co jednoznacznie wskazuje na zawilgocenie materiału termoizolacyjnego oraz zawilgocenie warstw dociskowych (rys. 10).


Rys. 9: Warstwy tarasu w poziomie III piętra identyfikowane kamerą inspekcyjną


Rys. 10: Wodnista maź pobrana z wnętrza kominka dyfuzyjnego (z wierzchu stropu nad II piętrem)

Wykorzystując możliwość wprowadzenia elektrod pomiarowych przez kominki dyfuzyjne poddano analizie stopień zawilgocenia warstw wykończeniowych tarasu.

W przypadku styropianu zrezygnowano z pobrania próbek materiału termoizolacyjnego do badań możliwych do przeprowadzenia metodą suszarkowo – wagową zgodnie z wymaganiami normy PN-EN ISO 12570 Cieplno-wilgotnościowe właściwości materiałów i wyrobów budowlanych. Określanie wilgotności przez suszenie w podwyższonej temperaturze. Na podstawie wyników pomiarów wykonanych wilgotnościomierzem ustalono, że wilgotność masowa Um [%] wbudowanego styropianu wynosiła od 26% do 32%. W stanie powietrzno-suchym dopuszczalna wilgotność masowa styropianu wynosi do 5%, co oznacza, że warunki, w których zachowana jest normowa termoizolacyjność płyt styropianowych były przekroczone o ok. 540% – można stwierdzić, że styropian nie spełniał funkcji izolacji termicznej.

Za mokre należało uznać także następujące warstwy:

• górną powierzchnię stropu nad II piętrem – wilgotność masowa Um [%] wahała się od 2,1% do 2,7%,
• warstwę dociskową z gładzi betonowej nad materiałem termoizolacyjnym – wilgotność masowa Um [%] wahała się od 2,2% do 2,6%,
• warstwę dociskową z gładzi betonowej nad pierwotną warstwą izolacji przeciwwodnej właściwej – wilgotność masowa Um [%] wahała się od 2,4% do 2,8%.

Istotny był również fakt, że potencjalnymi miejscami przecieków do wnętrza tarasu, a tym samym przenikania wody do wnętrza lokali mieszkalnych w poziomie II piętra były również cokoły i kamienne okapniki zewnętrzne cokołu rotundy apartamentu w poziomie III piętra – sytuacja ta była wysoce prawdopodobna.

Zakładając hipotetyczną szczelność nowowykonanego pokrycia z papy termozgrzewalnej (pod warstwą wykończeniową z płytek mrozoodpornych typu gres) nie można było jednoznacznie określić, kiedy dojdzie do samoosuszenia się płyty stropu nad II piętrem. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że wskutek nasiąknięcia (zawilgocenia) wbudowanych płyt styropianowych wykwity wilgotnościowe na sufitach ustaną na długi czas, nawet na kilka lat.

Jednocześnie istnieje możliwość, że zawilgocony styropian nie osuszy się samoistnie i tym samym źródło wilgoci przyczyniające się do powstawania śladów zawilgocenia nie zostanie usunięte.

Projekt usunięcia usterek
Uwzględniając zakres usterek wilgotnościowych stropu nad II piętrem, zaproponowana została rozbiórka istniejącego układu warstw tarasu widokowego oraz ich odtworzenie z zachowaniem poprawności doboru rozwiązań właściwych dla technologii tzw. tarasu klasycznego z powierzchniowym odprowadzeniem wody opadowej:

• demontaż istniejącej warstwy wykończeniowej z płytek mrozoodpornych typu gres wraz z systemowymi podkładkami,
• usunięcie wykonanego w ramach prac naprawczych tarasu pokrycia z papy termozgrzewalnej,
• rozbiórka warstwy dociskowej z gładzi betonowej,
• usunięcie warstwy papy termozgrzewalnej pełniącej rolę izolacji przeciwwodnej tarasu w początkowym okresie jego eksploatacji, 
• rozbiórka warstwy dociskowej z gładzi betonowej,
• demontaż istniejącej warstwy materiału termoizolacyjnego wraz z paroizolacją,
• demontaż istniejących obróbek blacharskich zewnętrznego koryta rynnowego oraz uszczelnienia koryta,
• wykonanie warstwy sczepnej na górnej powierzchni płyty stropu nad II piętrem oraz ewentualna reprofilacja płyty mineralną, modyfikowaną polimerami drobnoziarnistą zaprawą cementową na bazie mikrokrzemionki typu PCC ((w celu uzyskania spadku min. 2%),
• zagruntowanie podłoża dyspersyjną, bezrozpuszczalnikową masą kauczukowo–asfaltową,
• wykonanie paroizolacji przy użyciu bezrozpuszczalnikowej masy izolacyjnej kauczukowo–asfaltowej, przeznaczonej do wykonywania hydroizolacji bezspoinowych,
• ułożenie izolacji termicznej o grubości ok. 15–20 cm z polistyrenu ekspandowanego EPS 200 (styropianu) lub polistyrenu ekstrudowanego XPS (styroduru),
• wykonanie warstwy dociskowej nad materiałem termoizolacyjnym z betonu klasy C20/25 o grubości ok. 6–8 cm. Beton należy zazbroić przeciwskurczowo siatką z prętów ∅3 mm o oczkach 15 × 15 cm lub zastosować zbrojenie rozproszone. Wykonana warstwa dociskowa powinna być zdylatowana w pola o powierzchni ≤ 10 m2 przy stosunku boków pól dylatacyjnych od 1:1 do 1:1.5,
• odtworzenie zdemontowanych obróbek blacharskich zewnętrznego koryta rynnowego,
• odtworzenie izolacji przeciwwodnej zewnętrznego koryta rynnowego poprzez wyklejenia folią EPDM,
• odtworzenie zdemontowanej balustrady, w miejscu mocowania słupków balustrady wykonanie dodatkowego doszczelnienia poprzez ukształtowanie wokół słupków fasety ochronnej przy użyciu szpachli dekarskiej (bitumicznej masy szpachlowej modyfikowanej kauczukiem syntetycznym),
• zagruntowanie podłoża poprzez zastosowanie modyfikowanego SBS-em szybkoschnącego roztworu gruntującego,
• wykonanie izolacji przeciwwodnej stropodachu w postaci dwuwarstwowego układu arkuszowego: 2 × papę termozgrzewalna na włókninie poliestrowej modyfikowana SBS-em (papa podkładowa),
• przebudowa cokołu wokół rotundy lokalu mieszkalnego w poziomie tarasu widokowego: usuniecie istniejących zewnętrznych okapników kamiennych, wymiana termoizolacji, odtworzenie izolacji przeciwwodnej, 
• odtworzenie warstwy ochronnej ze zdemontowanych płytek mrozoodpornych typu gres, które należy ułożyć na systemowych podkładkach.

Wnioski 
Na stan techniczny budynków decydujący wpływ mają błędy projektowe, jak również wykonawcze, jednak sposób eksploatacji oraz prowadzenia prac remontowych przyczynia się bardzo często do pogorszenia ich stanu technicznego. Sytuacja taka miała miejsce również w opisanym przypadku tarasu usytuowanego w poziomie stropodachu budynku apartamentowego.

Do głównych błędów projektowych w odniesieniu do tarasu widokowego należał brak szczegółowego zalecenia sposobu układania, w tym wykonania dylatacji okładziny z płytek mrozoodpornych typu gres, brak zalecenia wykonania izolacji przeciwwodnej podpłytkowej lub wykonania warstwy dociskowej z betonu porowatego na tzw. kruszywie grubym, brak zalecenia konieczności zastosowania zbrojenia przeciwskurczowego warstwy dociskowej z gładzi betonowej rozmieszczonej powyżej izolacji przeciwwodnej oraz brak szczegółowego zalecenia wykonania dylatacji warstwy dociskowej, której siatka szczelin dylatacyjnych powinna pokrywać się liniami dylatacji okładziny z płytek mrozoodpornych typu gres. Ponadto do błędów projektowych należał brak zalecenia wykonania warstwy poślizgowej pomiędzy warstwą dociskową z gładzi betonowej a izolacją przeciwwodną z papy termozgrzewalnej, brak uszczegółowienia parametrów technicznych papy oraz brak szczegółowego zalecenia konieczności zastosowania zbrojenia przeciwskurczowego warstwy dociskowej z gładzi betonowej rozmieszczonej powyżej izolacji termicznej, jak również brak zalecenia wykonania dylatacji warstwy dociskowej. Istotnymi błędami był również brak informacji na temat przewidzianego do wbudowania  parametrów technicznych polistyrenu ekspandowanego (styropianu), brak dostatecznie dokładnych informacji na temat sposobu wykonania paroizolacji oraz zaprojektowanie mocowania balustrad ochronnych kotwionych poprzez warstwy gładzi betonowej przy jednoczesnej możliwości perforacji izolacji przeciwwodnej.

Do błędów wykonawczych tarasu, pochodzących z okresu realizacji budynku, zaliczyć należało realizację warstw wykończeniowych tarasu na podstawie dokumentacji projektowej obarczonej niedoskonałościami.

Przeprowadzony zakres prac naprawczych tarasu był wybitnie niepoprawny– w celu usunięcia przyczyn występowania usterek wilgotnościowych należało założyć kompleksowe usunięcie warstw wykończeniowych tarasu i ich odtworzenie w układzie zbliżonym do układu warstw w tzw. tarasie klasycznym z powierzchniowym odprowadzeniem wody.


Literatura:
1. Francke B.: Izolacje wodochronne tarasów i balkonów. Projektowanie i wykonywanie. Wydawnictwo Instytutu Techniki Budowlanej, 1-60, 2012.
2. Praca zbiorowa: Jak wykonać taras i dach zielony. Poradnik. Dom Wydawniczy Meritum, 1-42, 2011.
3. Rokiel M.: Hydroizolacje w budownictwie. Wybrane zagadnienia w praktyce. Wydanie II rozszerzone. Dom Wydawniczy Meritum, 1-507, 2009.

dr inż. Maciej Niedostatkiewicz
Politechnika Gdańska,
Wydział Inżynierii Lądowej
i Środowiska
Pracownia Projektowo-Inżynierska
Maciej Niedostatkiewicz


CZYTAJ WIĘCEJ

Błędy na dachach użytkowych, cz. 1. Błędy projektowo-techniczne

---