Zielony dach z jednej ręki

Sadzenie roślin na płaskich, zaizolowanych powierzchniach praktykuje się z lepszym lub gorszym skutkiem już od setek lat. W ten sposób człowiek nie dość, że czyni sobie przyjaznymi puste, niewykorzystane przestrzenie, to także chroni się w ten sposób. Ekologiczna warstw ochronna, jaką jest zielony dach posiada wiele pozytywnych właściwości. Np. osłania narażoną na działanie czynników pogodowych hydroizolację, zapewnia naturalną klimatyzację, spowalniając lub zapobiegając przenikaniu ciepła, pochłania hałas itd. Trzeba wspomnieć także o czynnikach ekologicznych, jak filtrowanie i pochłanianie wód opadowych, co odciąża kanalizację i w bezpośredni sposób zapobiega zalaniom, poprawa mikroklimatu w sąsiedztwie zielonego dachu (m.in. poprzez wiązanie cząsteczek pyłu) i in.

Na dole uprawa intensywna, na górze ekstensywna, z niekompletnym pokryciem roślinnością

Segment zielonych dachów to segment bardzo obiecujący ekonomicznie. Wyraźnie widać tu, że wraz ze wzrostem powierzchni połaci przewidywanych pod zazielenienie, spadają wymagania wobec gotowych zielonych dachów (zwłaszcza, jeśli budowa jest finansowana ze środków publicznych).

Poniższe zestawienie powinno rzucić nieco światła na różnorodność skomplikowanych systemów zielonych dachów, wymagań wobec nich i możliwości

Założenie zielonego dachu zakończone niepowodzeniem: niedostateczne odprowadzanie wody, wysiew pędów, ciemny substrat – monokultura uprawowa i znaczny procent nieprzyjętych roślin

Jakie są zasady techniki?
Istniejące zasady techniki dla projektowania i wykonywania dachów płaskich traktują tematykę zielonych dachów raczej po macoszemu.

Hydroizolacja dachu (nieużytkowa zaizolowana powierzchnia) lub hydroizolacja budowli, jak np. parkingów podziemnych (użytkowa powierzchnia zaizolowana) staje się podłożem dla warstw ochronnych lub użytkowych – czyli zielonego dachu.

Zbyt cienka mata drenażowa, substrat został zwiany przez wiatr

Przy projektowaniu i wykonywaniu dachów lub hydroizolacji należy przestrzegać odpowiednich ogólnych zasad techniki, a z uwagi na roślinność trzeba uwzględnić dodatkowe wynikające stąd obciążenia (niebezpieczeństwo przebicia korzeniami, spiętrzenia wody). Ponadto trzeba zwrócić uwagę na ewentualną zmianę współczynnika dyfuzji pary wodnej, ponieważ stojąca na hydroizolacji woda tworzy paroszczelną barierę.

Wykonanie zielonego dachu bez szkodliwych wpływów na warstwy czy elementy leżące poniżej jest możliwe tylko na starannie zaprojektowanej i dokładnie wykonanej hydroizolacji.

Ochrona antykorzeniowa
Ochronę przed przerastaniem hydroizolacji przez korzenie można zapewnić albo przez montaż specjalnych antykorzeniowych hydroizolacji z odpowiednich pap bitumicznych lub z membran z tworzyw sztucznych.

Nie ma chyba producenta systemów czy elementów zielonych dachów, który poza „swoimi produktami” nie oferowałby także odpornej na przerastanie korzeni hydroizolacji z PVC, PE czy EPDM. Chodzi tu zwykle o produkty nabywane od innych producentów, co m.in. potwierdzają moje praktyczne doświadczenia z próbami wyegzekwowania świadczeń gwarancyjnych.

Uwaga – zacienione fragmenty dachu

Alternatywnym rozwiązaniem dla wymagających membran z tworzyw sztucznych, które według mnie nie powinny być układane przez laików, są powłoki z EPDM lub PE, które mają niewielką ilość szwów lub wręcz połączeń poszczególnych odcinków nie ma wcale.

Oddzielić dach od roślin
Na większych powierzchniach, jak np. garaże podziemne, na których wykorzystuje się ciężki sprzęt (ładowarki, walce itp.), hydroizolację po ułożeniu, a jeszcze przed budową zielonego dachu należy poddać testom szczelności. Należy zrobić to tym bardziej, jeśli przewidziana uprawa (często intensywna) nie będzie instalowana przez dekarzy.

Jeśli hydroizolacja posiada antykorzeniową wkładkę z metalowej taśmy, to należy ją chronić przed dużymi wahaniami temperatury, wynikającymi z nich naprężeniami powierzchniowymi między warstwa bitumu a metalową wkładką.

Niebezpieczeństwo upadku – nie tylko z krawedzi dachu, ale i w strefie świetlików

Prawidłowym kierunkiem poszukiwań wytrzymałych i niestety nietanich rozwiązań systemowych zielonych dachów jest moim zdaniem techniczna współpraca z renomowanym producentem i ogrodnikiem oraz architektem krajobrazu.

Systemowe nawadnianie i odwadnianie
Zielony dach również musi być odwadniany (o ile nie jest tu przewidywane zastosowanie nawadniania spiętrzającego). System odprowadzania wody może zadecydować funkcjonowaniu lub zniszczeniu zielonego dachu. Dla dachów nawadnianych w systemie spiętrzania należy projektować hydroizolacje chroniące przed wodą nienapierającą, z zakończeniami i połączeniami zabezpieczonymi luźnymi i sztywnymi kołnierzami.

Obfitość mchu świadczy o silnym, długotrwałym zawilgoceniu

Często nie docenia się wysokich, pionowych ścian fasadowych, jeśli chodzi o ich zdolności do przekazywania wody na leżące poniżej połacie dachowe. Duże ilości wody mogą niekiedy wręcz spłukać warstwy wegetacyjne.

Wykonana z tworzywa sztucznego lub pianki warstwa drenażowa może nie tylko pewnie i szybko odprowadzić wodę do odpływów, lecz pomóc także w przetrwaniu roślinom okresów suchych.

Warstwy drenażowe zbudowane z płyt lub mat posiadają także dodatkową funkcję ochronną, co przemawia za ich użyciem. Chociaż drenaż może też być wykonany po prostu ze żwiru czy z kombinacji warstwy drenującej z wegetacyjną. Trzeba tu jednak mieć na uwadze, że wydajność drenażu w początkowym okresie, przed zakorzenieniem się roślin, będzie dużo wyższa niż później, gdy poprzerastają ją korzenie. Wydatnie zmniejszą one ilość i wielkość pustych przestrzeni, w których zbiera się woda.

Stojąca woda to obciążenie dla warstw wegetacyjnych i dla hydroizolacji

Dokonując wizji lokalnych na zielonych dachach często natykam się na „nieplanowane” kałuże, których przyczyną jest nieumiejętne planowanie, brak spadku czy zaniechana konserwacja. Rezultaty są fatalne. Stojąca woda szkodzi zarówno hydroizolacji, jak i roślinom.

Innym zagrożeniem są nawet miesiącami niepielęgnowane (niestrzyżone) suche trawniki, które powodują podwyższone zagrożenie pożarowe.

Ochrona ppoż.
Wybierając materiały na zielony dach należy mieć na uwadze ich odporność ogniową. Dotyczy to nie tylko projektowania, ale również pielęgnacji. Substraty nie powinny zawierać więcej niż 10–20% palnych elementów organicznych. Najczęściej stosuje się substraty z wysoką zawartością keramzytu, łupka ekspandowanego, materiałów z recyklingu, np. pokruszonych cegieł ceramicznych. Substraty o bardzo ciemniej barwie w fazie przez wyrośnięciem roślin szybko się nagrzewają, a woda deszczowa szybko z nich odparowuje i nie nawadnia warstw wegetacyjnych.

Wodę z dachu należy odprowadzać, ale nie w taki sposób…

Za duża zawartość wapnia może powodować zapieczenie odpływów.

Ochrona przed wilgocią
Ochrona przed wilgocią w wysokich budynkach zasługuje na szczególną uwagę. Wyważona gospodarka wilgocią w dachu (zbieranie się skroplin i ich odparowanie) może zostać istotnie zaburzona przez miesiącami zawilgoconą warstwę substratu. Dotyczy to zwłaszcza modernizacji, późniejszych zmian istniejących dachów w zielony dach.

Ochrona przed nagrzewaniem
Warstwy zielonego dachu wyraźnie redukują temperaturę powierzchni hydroizolacji i jak dowodzą tego badania, utrzymują tę temperaturę na mniej więcej stałym poziomie przez cały rok. Bardzo pozytywnie wpływa to na przepływ ciepła w dachu.

Poza tym kilku znanych producentów zielonych dachów oferuje wielofunkcyjne elementy drenujące o wyliczonej charakterystyce cieplnej, które spełniają podwyższone wymagania wobec ochrony cieplnej.

Wegetacja – uprawy spontaniczne
Fachowiec staje się potrzebny najpóźniej w chwili układania warstwy wegetacyjnej, ewentualnie przy wybieraniu roślin lub ich wysiewie.

…lecz w taki (rura spustowa z graniczącej połaci dachowej do kratki odpływowej)

Oczywiście substrat z lekkich sypkich materiałów (keramzyt, lawa, łupek ekspandowany itd.) najłatwiej jest rozłożyć na hydroizolacji lub drenażu z pojemników przy pomocy pompy. Ale jak on się wtedy zachowa? Czy będzie zabezpieczony przed mrozem?

Najczęściej oferowane zazielenianie natryskowe czy wysiew pędów (przeminęło z wiatrem?) to metody najtańsze, ale według mnie obarczone sporym ryzykiem.

Jaka roślina czego potrzebuje?
Nie każdy dach jest przez cały rok równomiernie nasłoneczniony czy zacieniony. Nie każdy dach znajduje się w takich samych warunkach klimatycznych.

Czynniki te należy uwzględnić przy wybieraniu roślin i całego systemu zielonego dachu. Powinno się też wysłuchać inwestora, poznać jego oczekiwania wobec zielonego dachu, udzielić mu rad, wskazówek itp. Bywa, że prawidłowym rozwiązaniem jest rozłożenie gotowych mat trawnikowych!

Nieplanowane baseny na dachu biurowca

Fałszywe informacje, niewypełnienie warunków zlecenia, brak pielęgnacji po wykonaniu itd. to okoliczności, które mogą prowadzić do powstania sporu prawnego.

Pielęgnacja i bezpieczeństwo
Powszechnie znany jest fakt, że po dachu zielonym trzeba chodzić nie tylko przy jego tworzeniu, ale i wykonaniu  – w celu niezbędnej pielęgnacji. Dotyczy to zarówno upraw intensywnych, jak i ekstensywnych.

Znajdując się w miłym otoczeniu pielęgnujący może przy tym po prostu zapomnieć, że przebywa na obszarze o dużym ryzyku upadku. Dotyczy to nie tylko krawędzi dachu, ale także stref w pobliżu świetlików, szachów itp.

Bezpieczeństwo przede wszystkim – zwłaszcza na dachach bez barierek itp. zabezpieczeń. Tu z myślą o późniejszych pracach pielęgnacyjnych powinno się montować słupki sekurant. Bez trudu dają się one ukryć wśród roślinności i umożliwiają łatwe przypięcie się.

Od koncepcji do reklamacji?
Udane założenie ogrodu dachowego jest możliwe tylko na w pełni funkcjonalnym dachu. W związku z tym, że jest to przedsięwzięcie długofalowe, to zakłada także posiadanie szerokiej wiedzy na temat spodziewanych obciążeń, powodowanych przez warstwy zielonego dachu, jak i na te warstwy działających.

Tu trzeba wziąć pod uwagę nie tylko aspekt techniczny, jak siły ssące wiatru, lecz także oddziaływania z otoczenia (emisje szkodliwych związków), obciążenia wynikające z użytkowania (ruch pieszych lub pojazdów) czy oddziaływania klimatyczne.

Współpraca między dekarzem (w zakresie hydroizolacji i ewent. także warstw technicznych w obrębie zielonego dachu) a ogrodnikiem to najlepszy sposób na uzyskanie dobrego efektu ich pracy.

Lecz przed realizacją trzeba najpierw zdobyć zlecenie. Dekarz nie jest w stanie orientować się w ofercie wszystkich systemów zielonych dachów, znać ich słabe strony i raczej nie da sobie rady z takim przygotowaniem oferty, żeby kosztorys nie był zbyt wysoki, a on sam nie był zmuszony do świadczeń gwarancyjnych. Powinien więc zasięgnąć neutralnej i kompetentnej porady.

Przed zrealizowaniem swojego pierwszego zielonego dachu dobrze jest nieco się podszkolić, wziąć udział w seminarium, poczytać fachową literaturę, może poćwiczyć na własnym obiekcie, np. garażu podziemnym? Zdobyte w ten sposób doświadczenia są bezcenne.

Oczywiście można tez wziąć udział w szkoleniach organizowanych przez producentów, lecz jak wiadomo, część fachowa zajmuje tu raczej niewiele miejsca, ustępując rozbudowanym prezentacjom marketingowym.

W przypadku większych realizacji zasięgnięcie porady „kompetentnego fachowca” z dziedziny zielonego dachu może się naprawdę opłacić. Usuwanie warstw wegetacyjnych, szukanie błędów i ich usuwanie może drogo kosztować nawet na małych połaciach.

Zielony dach: szansa i/lub ryzyko
Ogrody dachowe to bardzo poważne zadanie, wymagające wiele uwagi. Zmiany klimatyczne, podtopienia itd. są m.in. skutkiem zabetonowywania dużych powierzchni gruntu. Przeciwdziałać temu można właśnie zakładając powierzchnie zielone.

Podstawą tego jest hydroizolacja dachowa  – musi ona być wykonana bezbłędnie. Uprawy dachowe są drogie, ale na hydroizolacji absolutnie nie wolno oszczędzać.

Rosnące zainteresowanie zielonymi dachami niesie dla dekarzy nowe szanse zarobku, ale i ryzyko. Dodatkowy wolumen, rozmiar powierzchni i in. czynniki powodują ciągły napór na obniżanie cen za usługi i stosowanie ryzykownych rozwiązań, funkcjonalnych tylko przez krótki okres.

Zielone dachy oznaczają nie tylko odzyskanie zabudowanych powierzchni, lecz także ochronę i przedłużenie żywotności hydroizolacji.

Zazielenianie dachów ma wiele ekonomicznych i ekologicznych zalet. Ich unaocznienie inwestorowi jest zadaniem wyszkolonego „ogrodnika dachowego”.

Częste błędy spotykane na zielonych dachach, spowodowane przez niedoróbki w hydroizolacji czy systemach odwadniających lub niedokładnościami wykonawczymi, nie robią niestety dobrej reklamy temu segmentowi dachów.

Dekarz, będący także częściowo projektantem nie jest w stanie dobrze opracować całego pakietu świadczeń, włącznie z uprawą, pielęgnacją i konserwacją gotowego dachu. Najkorzystniej jest więc rozdzielić zadania między przynajmniej dwóch specjalistów.

Kto co może
Oferowane systemy należy dokładnie weryfikować, zwłaszcza pod względem wymagań zasad techniki. Producenta nie należy oceniać jedynie po marketingowych wypowiedziach czy jakości folderów reklamowych, lecz na podstawie świadectw dopuszczeń, zrealizowanych obiektów, warunków gwarancyjnych, bezpieczeństwa i pewności. O wszystkim tym należy wspomnieć inwestorowi.

Podsumowanie
Wielu producentów wabi inwestorów argumentem, że oferują kompletne systemy zielonych dachów, w rzeczywistości produkując tylko jeden składnik, a resztę dokupując. Inni z kolei swoja uwagę poświęcają głównie warstwom roślinnym, zapominając, że zielony dach to cos więcej niż sam substrat.

Popełniane tu błędy mają różne przyczyny i występują nie tylko w obrębie warstw wegetacyjno-technicznych, lecz także w hydroizolacji.

Rozwiązanie nie da się jednoznacznie sformułować. Dekarz jako specjalista od dachu i hydroizolacji może się zabezpieczyć współpracując z ogrodnikiem lub producentem systemu.

Dach wielowarstwowy to oczywiście wyższe koszty, ale i wyższy poziom bezpieczeństwa.

Pewne jest też, że właśnie w technice hydroizolacyjnej popełniane są liczne błędy spowodowane dążeniem do obniżania cen, a za usunięcie których które potem płaci się dwu- lub trzykrotność „oszczędności”.

Jürgen Lech
Certyfikowany rzeczoznawca
Essen/Idstein, Coswig
Niemcy
Zdjęcia: Jürgen Lech